Vakinhoud

Information literacy, informatiegeletterdheid en informatievaardigheid zijn begrippen, die in Nederland door elkaar gebruikt worden. Information literacy of informatiegeletterdheid geeft aan dat het niet alleen een vaardigheid is, dat ontwikkeld moet worden, maar impliceert ook meer een houding, een bewustwording rond informatie, het weten om te gaan met informatie. Informatievaardigheid komt meer overeen met de Engelse term information skills, technische handelingen die aangeleerd moeten worden op het gebied van informatie zoeken, selecteren en kritisch en ethisch verwerken. 

De meest gangbare definities in het hoger onderwijs vertonen in de kern veel overlap en worden meestal geformuleerd binnen een framework, waardoor de context van elementen uit een definitie verduidelijkt wordt. (Voor meer informatie kijk bij IL Frameworks/modellen.)

Het ACRL Framework (Association of College and Research Libraries, 2015) hanteert de volgende definitie:

“Information literacy is the set of integrated abilities encompassing the reflective discovery of information, the understanding of how information is produced and valued, and the use of information in creating new knowledge and participating ethically in communities of learning.’  

In het framework the SCONUL seven pillars (Bent & Stubbings, 2011) wordt informatiegeletterdheid omschreven als:

‘Information literate people will demonstrate an awareness of how they gather, use, manage, synthesis and create information and data in an ethical manner and will have the information skills to do so effectively.’ 

Information literacy is uiteindelijk een set van competenties en houdingsaspecten, waardoor een student, onderzoeker , docent of medewerker in het hoger onderwijs zich kan ontwikkelen tot een levenslang onderzoekende, lerende en kritische burger. 

Metaliteracy is een vernieuwde visie of eigenlijk herontwerp van informatievaardigheden. Het is paraplu waaronder verschillende literacies worden geschaard die een rol spelen. Denk daarbij aan bijvoorbeeld media literacy, digital literacy, visual literacy, critical literacy en health literacy.

Er is extra aandacht voor de creatie, delen en distributie van oorspronkelijke digitale content in een social media omgeving waarin je actief participeert.

Metaliteracy omvat een (zich ontwikkelende) set doelen/leerdoelen die zijn gerelateerd aan vier leerdomeinen: metacognitief, cognitief, gedragsmatig en affectief

De lerende speelt een actieve rol gebaseerd op 8 karakteristieken: geïnformeerd, samenwerkend, deelnemend, reflectief, maatschappelijk betrokken, aanpasbaar, open, productief.                                          

Meer informatie

Er zijn wereldwijd diverse frameworks en modellen die de competentie Informatievaardigheid beschrijven. Ieder model heeft zijn eigen indeling, rubricering en invalshoek. Vaak worden de vereiste vaardigheden en gedrag beschreven, maar soms ook cognitieve (denken), metacognitieve (denken over denken)en affectieve (gevoels-) aspecten.
Deze modellen kunnen gebruikt worden als handvat voor bijvoorbeeld het ontwikkelen van lessen en in de communicatie met het onderwijs. Ook zijn ze nuttig als referentiekader om te zien of jouw onderwijs nog meegaat met de ontwikkelingen. Niet alleen het informatielandschap verandert maar ook de wijze waarop we informatie creëren, consumeren en delen.

Drie in Nederland veel gebruikte frameworks/modellen zijn: ACRL Framework, het Research Development Framework en de Sconul 7 Pillars. Wanneer je verder klikt vind je van elk van deze modellen een korte toelichting, nuttige links en een overzicht van welke instellingen met welke frameworks werken.

Meer informatie over: ACRL Framework
Meer informatie over: Sconul 7 Pillars
Meer informatie over: RDF Framework

In een taxonomie wordt een hiërarchie toegepast bij de ordening van begrippen, onderwerpen of goederen (Van Aalten, Van der Linden, Sieverts & Becker, 2017). Een toepassing van zo’n taxonomie is het ordenen en goed terugvindbaar maken van documenten in een database of repository.

Omdat de werkgroep IL landelijk onderwijsmaterialen wilde delen (via Surfsharekit) en een geschikte taxonomie Informatievaardigheid nog niet voorhanden was, is die in 2020 ontwikkeld (Van der Meer, Post, 2020). De taxonomie is tot stand gekomen op basis van een vergelijking van informatievaardigheidsstandaarden en frameworks.
Meer informatie over de totstandkoming, de vergelijkingsanalyse en de taxonomie zelf vind je in het artikel 'Taxonomie voor informatievaardigheid: Digitaal leermateriaal gezocht en gevonden' in het vakblad Informatieprofessional 08/2020. In dit document vind je bovendien nog wat extra informatie over bijvoorbeeld trefwoorden.

Figuur: Taxonomie Informatievaardigheid – schematische weergave (Van der Meer / Post, 2020). Tap of beweeg de cursor over de afbeelding voor toelichting op de begrippen

Bronnen:

Aalten, J. V., Linden, M. V. D., Sieverts, E., & Becker, P. (2017). Maak het vindbaar (Doctoral dissertation, De Haagse Hogeschool)

Van der Meer, H.A.L. & Post, M. (2020). Taxonomie informatievaardigheid. Universiteit van Amsterdam / Hogeschool van Amsterdam, Wageningen University.

Leeruitkomsten zijn een belangrijk uitgangspunt voor het ontwerpen van onderwijs. Deze moeten volgens het constructive alignment principe goed worden afgestemd met de onderwijsactiviteiten en toetsing; zie ook het hoofdstuk Didactiek op deze site.

Een goed geformuleerde leeruitkomst is specifiek, attractief, begrijpelijk, passend, haalbaar en meetbaar (Butcher, Davies & Highton, 2006). Een mogelijk format is “Na succesvol afronden van dit vak worden studenten geacht in staat te zijn om...” + werkwoord + onderwerp + context. Een voorbeeld: “Na succesvol afronden van de module Informatievaardigheden wordt de student geacht in staat te zijn om literatuuronderzoek uit te voeren ten behoeve van zijn/haar Bachelor thesis”.

Onder het kopje IL Frameworks/modellen op deze site worden verschillende raamwerken voor informatievaardigheden uitgelegd. Om vanuit deze raamwerken naar instructie te komen, kunnen leeruitkomsten worden gebaseerd op verschillende competentiegebieden uit één of meerdere raamwerken. Als de leeruitkomsten bepaald zijn, kunnen daarin vervolgens niveaus worden onderscheiden. Het resultaat kan worden weergegeven in een schema: een matrix waarin je per competentiegebied één of meer uitkomsten beschrijft op één of meer niveaus (zie figuur 1).

Figuur 1: Voorbeeld format voor een schema (of matrix) met leeruitkomsten

Een schema met leeruitkomsten is naast uitgangspunt voor onderwijsontwerp ook een goed communicatiemiddel naar vakgenoten, overige docenten en de student. Het helpt om leerlijnen uit te stippelen en daarover te communiceren, wat bijdraagt aan effectiever studeren. Ook kunnen Edubadges, digitale getuigenissen voor kennis en/of vaardigheden, toegekend worden na het halen van een of meerdere leeruitkomsten of niveaus.

Voor het informatievaardighedenonderwijs hebben bijvoorbeeld de bibliotheken van WUR en HvA een dergelijk schema ontwikkeld.

Voorbeeldschema's leeruitkomsten:

• Information Literacy learning outcomes matrix - Wageningen University & Research - Library
• Generieke matrix leeruitkomsten Informatievaardigheid - Hogeschool van Amsterdam - Bibliotheek [wordt momenteel aangepast]

Bronvermelding

Butcher, C., Davies, C., & Highton, M. (2006). Designing Learning. From module outline to effective teaching. Londen: Routledge