De bibliotheek als expertisecentrum auteursrechten adviseert en faciliteert bij het gebruiken en delen van online onderwijsmateriaal.

Op de website van het Netwerk Auteursrechten Informatiepunten staat informatie over belangrijke zaken en vraagstukken over auteursrecht en open leermaterialen. Deze site is zeer geschikt voor docenten zodat hun belangrijkste vragen snel kunnen worden beantwoord, maar het is zeker ook geschikt voor ondersteuners die docenten bijstaan bij de ontwikkeling en publicatie van open leermaterialen.

Checklists

Als resultaat van de workshop Auteursrecht gehouden op 18 mei 2023 zijn de verzamelde gegevens door de organisatoren verwerkt in drie checklists. Deze checklists, met als onderwerpen tekst – afbeeldingen – video zijn verwerkt in de vernieuwde website van auteursrechten.nl. Zie:

• Checklist auteursrechten: Video
  Veel gestelde vragen bij het gebruiken van video’s in je onderwijsmateriaal
• Checklist auteursrechten: Tekst
  Informatie over het gebruiken van Teksten in je onderwijsmateriaal
• Checklist auteursrechten: Afbeeldingen en foto's
  Informatie over het gebruik van afbeeldingen en foto’s in onderwijsmateriaal

Open education is, naast open access en open data, een belangrijke bouwsteen voor open science. Bibliotheken zijn al voortrekkers bij open access en pakken die rol nu ook op voor open educational resources (OER).

Hoe maak je OER? En wat is de meerwaarde?

Goed leermateriaal ontwikkelen is tijdrovend en duur. Als je daarin als docentencommunity samen optrekt, kun je veel voordelen behalen. Met het leermateriaal van anderen kun je je eigen onderwijs verrijken, het biedt inhoudelijke en didactische inspiratie én het bespaart je tijd.

Alles op 1 plek

In de Kennismaking open leermaterialen vind je alle informatie over open leermaterialen op 1 plek. Op edusources vind je alle informatie over open leermaterialen op 1 plek. Via de tegel Zelf aan de slag met open leermaterialen leer je wat open leermaterialen zijn, hoe je open leermaterialen in je eigen onderwijs kunt inzetten en hoe je je eigen materialen zo kunt opstellen dat anderen er optimaal gebruik van kunnen maken.

Stappenplan naar een kwaliteitsplan voor Open leermaterialen

Het Kwaliteitsmodel voor open leermaterialen zorgt ervoor dat docenten meer vertrouwen krijgen in open leermaterialen. Je kunt hiermee je eigen materiaal beoordelen. Daarnaast geeft het houvast in de beoordeling van het materiaal van anderen. Een kwaliteitsmodel is een lijst van criteria waaraan leermateriaal moet voldoen om 'geschikt voor gebruik' te zijn. Binnen een onderwijsinstelling of een vakcommunity kies je ervoor om samen zo'n kwaliteitsmodel op te stellen. Dit maakt het voor docenten makkelijker om open leermaterialen te delen en hergebruiken. Naast het stappenplan vind je achtergrondinformatie, een bronnenlijst, best practices en voorbeelden van bestaande kwaliteitsmodellen.

Kies wijzer je digitale leermaterialen

Tool Kies wijzer je digitaal leermateriaal! - Versnellingsplan

Welke leermateriaal sluit het beste bij aan bij een bepaald leerdoel? Dat vind je in de tool Kies wijzer je digitaal leermateriaal.

Robert Schuwer en Sylvia Moes hadden het idee opgevat om een tool te maken die docenten inzicht geeft over de wijze waarop verschillende vormen van content leeractiviteiten ondersteunen. Om hier gestalte aan te geven is er in de zomer van 2020 deskresearch gedaan over de wijze waarop leermaterialen succesvol worden ingezet. Dit was de basis voor de vormgever en internetdesigner om een interactieve tool te maken. Met hulp van Leontien van Rossum (zone naar digitale (open) leermaterialen) is er een vertaalslag gemaakt vanuit deskresearch naar interactieve tool.

Hoe werkt de tool?

1. Je zie een binnenste ring, dit zijn leerdoelen van lagere tot hogere orde (Blooms Taxonomy).

2. In de ring daarnaast zie je werkwoorden die voor leeractiviteiten staan die bij de leerdoelen horen.

3. In de buitenste ring zie je diverse vormen van content.

Wanneer je op de content klikt, worden er leeractiviteiten uitgelicht die worden ondersteund door inzet van deze vorm van content. Als je vervolgens op een van de woorden klikt dan wordt je doorgelinkt naar de bijbehorende publicatie.

Open en online onderwijsmateriaal wordt samen met de bibliotheek (her)vindbaar en herbruikbaar bewaard. Bibliotheekmedewerkers ondersteunen naast ontsluiting van deze content bij het maken van leermaterialen zoals bijvoorbeeld open tekstboeken, video’s (kennisclips en webcolleges) en MOOC's. Daarnaast geven zij advies aan vakcommunities bij het inrichten van thematische collecties van leermaterialen die door de vakcommunities beschikbaar worden gesteld voor hergebruik (zie hieronder een voorbeeld).

Lees meer over open en online onderwijsmaterialen bij de werkgroep Information Literacy »

Stappenplan Open Tekstboeken

De werkgroep heeft ism de zone naar digitale (open) leermaterialen een stappenplan gemaakt dat docenten helpt bij het maken van een open tekstboek.

Het stappenplan ondersteunt docenten die:

• zelf een open tekstboek willen maken
• in klein teamverband een tekstboek willen schrijven
• of instellingsoverstijgend willen werken aan de creatie van een open tekstboek

Vervolgens zie je per doelgroep drie stadia die zij hierin doorlopen:

• voorbereiding
• contentproductie
• publicatie

Tevens zijn er sjablonen beschikbaar gesteld vanuit TU Delft en de Vrije Universiteit die kunnen worden hergebruikt, zoals voorwoord, dankwoord, etc.

Stappenplan: Maak je open tekstboek!

Hoe maak je een podcast

Voor de HvA/UvA heeft Sylvia Moes een presentatie verzorgd over het maken van podcasts.

In deze presentatie worden niet alleen de methodieken genoemd maar ook enkele platforms waarmee je eenvoudig een podcast serie kan maken.

Hoe maak je een podcast?

De ENOEL (European Network of Open Education Librarians) heeft in 2022 een laagdrempelig te gebruiken toolkit ontwikkeld met slides/folder- en postermateriaal/twitterkaarten die ingezet kunnen worden als reclamemateriaal voor Open Education. Het materiaal is zo kaal mogelijk gehouden, zodat het op elke manier die je maar wilt te gebruiken en verrijken is (bijvoorbeeld met je eigen huisstijl of logo). Je kunt ook dia’s weglaten of er dia’s aan toevoegen, wat je maar wilt. 

“Open up your Education with your Library” 

Tijdens de OEGlobal conferentie 2018 in Delft heeft de subgroep kennisdelen van de Werkgroep Bibliotheken Open & Online Onderwijs een kaart gemaakt “Open up Your Education with your Library”. 

De kaart was een groot succes op de conferentie. Iedereen kan deze kaart gebruiken om de eigen bibliotheek te promoten. Wil je meer weten? Neem dan contact op met de werkgroep. 

De activiteiten van de werkgroep zijn afgestemd met de Programmaonderdeel Digitale leermaterialen van Npuls.

In afstemming met SURF/Npuls, SHB en UKB is deze samenhang gevisualiseerd in onderstaande afbeelding. Toelichting daarop is te vinden in het positioneringsdocument.

Wat valt er nog over CC-licenties te zeggen als je de basis al kent? Meer dan je denkt! 

Evalien Langhorst, die in 2024 de internationale training CC-licenties heeft afgerond, deelde haar kennis en ervaringen tijdens de online CC-sessie. De sessie richtte zich op wat er nog meer te zeggen is als je de basis al kent. Evalien, informatiespecialist aan de Hogeschool Rotterdam en verbonden aan Auteursrechten.nl, volgde de internationale training Creative Commons en deelde graag haar ervaringen en inzichten. Ze ging in op de verschillende licentievormen en besprak enkele juridische aspecten en praktijkvoorbeelden rondom auteursrecht en open delen.  

De basis van Creative Commons 

Evalien opende met een korte uitleg over de basis van Creative Commons (CC). In de auteurswet staat dat alleen de maker of de auteursrechthebbende een werk mag delen of aanpassen en anderen hebben daar toestemming voor nodig. De Creative Commons-licenties zijn eigenlijk een uitbreiding op die wet zodat er extra mogelijkheden zijn om wereldwijd makkelijker cultuur en kennis te delen. Er zijn zes basis CC-licenties, opgebouwd uit vier bouwstenen. Een belangrijk punt is dat alle licenties vereisen dat de maker wordt vermeld. Elke licentie is opgebouwd uit 3 onderdelen: 

1. Commons Deed - een simpele uitleg van de rechten in begrijpelijke taal. 
2. Legal Code - de juridische tekst van de licentie. 
3. CC REL - een machineleesbare versie voor zoekmachines. 

Waar moet je op letten als je een CC-licentie toekent? 

Als je een CC-licentie aan een werk wilt toekennen, zijn er een aantal belangrijke punten om op te letten: 

1. Controleer of je het recht hebt om de licentie toe te kennen.
   Alleen de rechthebbende (de auteur of degene aan wie de rechten zijn overgedragen) kan een CC-licentie aan een werk toekennen. Zorg ervoor dat je dit recht hebt en dat er geen rechten van derden op het werk rusten die de licentieverlening beperken. 

2. Kies de juiste licentie.
   Selecteer de licentie die overeenkomt met hoe je wilt dat anderen je werk kunnen gebruiken. De zes basislicenties variëren in restricties, zoals verplichting tot naamsvermelding (BY), niet-commercieel gebruik (NC), geen afgeleide werken (ND), en gelijk delen (SA). Kies de licentie die past bij je wensen voor het gebruik van je werk. 

3. Controleer de compatibiliteit van opgenomen werken.
   Als je werk elementen van andere CC-gelicenseerde werken bevat, controleer dan of de licenties van die werken compatibel zijn met de licentie die je aan jouw werk wilt toekennen. Sommige licenties kunnen bijvoorbeeld niet gecombineerd worden (zoals een “non-commercial” licentie met een “share-alike” licentie). 

4. Maak de licentie duidelijk en zichtbaar.
   Zorg ervoor dat de CC-licentie goed zichtbaar is voor hergebruikers. Plaats de licentietekst en bijbehorende logo’s op een duidelijke plek, zoals in het document zelf, in de metadata of op de website waar het werk wordt gedeeld. 

5. Voeg geen aanvullende restricties toe.
   Je mag geen extra restricties toevoegen aan een CC-licentie. Wat wel mogelijk is, is aangeven dat je toestaat dat gebruikers meer met je werk doen dan de licentie vereist. Dit kan je toelichten bij het werk. 

6. Overweeg contextspecifieke vereisten.
   Denk na over mogelijke specifieke regels of beleidslijnen van je werkgever of instelling, bijvoorbeeld als er een voorkeur is voor een bepaalde licentie (zoals CC BY) bij het publiceren van materiaal. 

Afgeleide werken en collecties 

Een belangrijk deel van de sessie ging over het verschil tussen collecties en afgeleide werken. Collecties bevatten afzonderlijke werken die los van elkaar blijven bestaan, zoals een reader. Bij afgeleide werken worden elementen van het oorspronkelijke werk aangepast of gecombineerd tot iets nieuws. Evalien benadrukte het belang van naamsvermelding en het juist toepassen van licenties, vooral wanneer werken worden gemixt. Er werd ook stilgestaan bij het publieke domein, waarbij Evalien het onderscheid maakte tussen de "Public Domain Mark", die informeert dat een werk in het publiek domein is, en de "CC0-licentie", waarbij een maker afstand doet van zijn rechten. 

Praktische voorbeelden en juridische vragen 

Evalien gaf een flink aantal voorbeelden uit de praktijk, zoals de zaak van Winnie de Poeh. Hoewel het oorspronkelijke boek nu in het publiek domein valt, zijn sommige afbeeldingen nog beschermd door merkrecht, zoals die van Disney. In een serie polls testte ze de kennis van de deelnemers over het gebruik van CC-licenties. Daarna was er volop ruimte voor vragen. 

De sessie is terug te zien op Mediasite en de presentatie is ook beschikbaar.

Het materiaal is voor hergebruik terug te vinden in het zoekportaal van edusources.

11 december 2023 was de online workshop Video en Auteursrecht, een samenwerking tussen de werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs (B-OOO) en het Netwerk Auteursrechten Informatiepunten (NAI).

Na een korte introductie en welkom voor de aanwezigen door Brenda Lems (werkgroep B-OOO) is door Cynthia Halfwerk, Jeroen Dalstra en Arjan Doolaar (NAI) bij deze interactieve sessie ingegaan op auteursrechten bij video in het onderwijs. Er waren bijna 130 deelnemers aanwezig, voornamelijk bibliotheekmedewerkers en AV-medewerkers van HBO- en WO-instellingen.

Aan de orde kwamen de volgende onderwerpen:

• Wat mag er in de les?
• Wat mag er op een elektronische leeromgeving (ELO)?
• Welke andere mogelijkheden zijn er?
• Waar op te letten als je een video maakt of gebruikt?

De bijeenkomst is geregistreerd en terug te kijken via Mediasite. De slides van de bijeenkomst mogen worden hergebruikt onder vernoemde cc-licentie.

Op 25 april 2023 is er een workshop georganiseerd over auteursrecht door de werkgroep B-OOO en SURF (Cynthia Halfwerk, Saxion University of Applied Sciences, Arjan Doolaar, HAN University of Applied Sciences, Jeroen Dalstra, Radboud University en Sylvia Moes, SURF). Hierbij waren 120 deelnemers aanwezig (voornamelijk docenten en bibliotheekmedewerkers) van HBO en WO instellingen. Tijdens deze workshop is er aan de hand van een drietal interactieve vragen ingegaan op het begrip auteursrecht en de voorwaarden waarop content van derden hergebruikt kan worden voor onderwijstoepassingen en in de leeromgeving. Tevens is er een update gegeven over de Easy acces-regelingen voor HBO en WO.

De bijeenkomst is geregistreerd en terug te kijken via youtube. De slides van de bijeenkomst mogen worden hergebruikt onder vernoemd cc-licentie.

In deze workshop werd ingegaan op het gebruik van leermaterialen, artikelen en andere publicaties voor onderwijsdoeleinden, de Easy Accessregelingen voor het HBO en het WO en het Copyrighttoolproject van de VSNU en SURF. Ook kwamen verschillende copyrightlicenties aan bod.

In het tweede deel van deze workshop gingen deelnemers in breakoutrooms zelf aan de slag met het verwerken van de informatie, De resultaten hieruit, checklists voor docenten over hergebruik van (leer)materialen in hun onderwijs, worden samengevoegd en verschijnen later op deze website.

Powerpointpresentatie bij de workshop »

Op 1 februari 2023 vond de 3e workshop plaats over open tekstboeken waarin vooral werd ingegaan op de platforms die in gebruik zijn (geweest) om open tekstboeken te maken en te publiceren. Medewerkers van de RUG, TU Delft en de VU gaven een toelichting op de keuzes die gemaakt zijn en de redenen die hieraan ten grondslag lagen.

Uitkomst van deze workshop was dat instellingen die willen starten met dienstverlening rondom open tekstboeken graag advies willen krijgen, vragen willen stellen aan experts die hier al ervaring mee op hebben gedaan. Vanuit de werkgroep B-OOO is toegezegd hieraan tegemoet te komen via een forum rondom "starten met open tekstboeken".

PowerPointpresentatie Workshop Open tekstboeken 1 februari 2023 »

Op 14 december 2022 is er een workshop georganiseerd waarbij Michiel de Jong, Mira Zhuk en Sylvia Moes met elkaar in gesprek zijn gegaan over de wijze waarop zij ondersteuning bieden aan docenten bij het maken en publiceren van open tekstboeken. Daarbij stond centraal hoe je samenwerkt met andere experts en welke uitdagingen er zijn om draagvlak te creëren.

Op donderdagmiddag 3 juli kwam een groep van onderwijsprofessionals, bibliotheekmedewerkers, CTL/TLC medewerkers uit het hbo en wo samen voor de themamiddag De kracht van samenwerking. De bijeenkomst, georganiseerd door de werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs (B-OOO), stond in het teken van de samenwerking tussen bibliotheken en Centers for Teaching and Learning (CTL’s) rondom het maken, delen en hergebruiken van digitale en open leermaterialen.

Opening en achtergrond
Na een ontvangst met netwerklunch opende Nicolien Schmaal (WUR) de middag met een korte introductie. Zij benadrukte het belang van samenwerking tussen verschillende expertises binnen instellingen om duurzame ondersteuning te bieden bij het maken, delen en hergebruiken van open leermaterialen. Deze bijeenkomst bouwde voort op 2 vorige bijeenkomsten van de werkgroep B-OOO. Zie hier voor een terugblik op de eerste en tweede bijeenkomst. Het was echter niet nodig om bij één of meerdere van de vorige bijeenkomsten aanwezig te zijn geweest.

Inspirerende praktijkvoorbeelden uit de instellingen
Vier instellingen hebben gedeeld wat voor hen werkt en hoe de samenwerking tot stand is gekomen.

• BUas (Breda University of Applied Sciences): Linda Hurkmans (bibliotheek) en Mike Klaassen (CTL) gaven inzicht in hoe zij docenten actief begeleiden bij het ontwikkelen en delen van open leermaterialen, met de Community for Teaching and Learning als actieve partner. De bibliotheek is een partner in deze community. De samenwerking tussen bibliotheek en de community was van beide kanten heel logisch voor open leermaterialen. Intern wordt er een platform ontwikkeld, gekoppeld aan edusources voor het delen van materiaal: BUas Create. Door gebruik te maken van de OpenUp regeling van Npuls is de samenwerking met onderwijs ook officieel geworden.

• WUR (Wageningen University & Research): Lara Zeper (bibliotheek) en Serge Stalpers (TLC) illustreerden hoe zij de samenwerking tussen de afdelingen hebben opgezocht. In het afgelopen jaar hebben zij intern een aantal activiteiten samen georganiseerd zoals een inspiratie en uitwisselingsessie tussen TLC en Library, een panel discussie, een hands-on-sessie over hergebruik en delen van OER en train-de-trainer sessies. Ook zij gaven aan dat het OpenUp project van Npuls, inclusief de GO OPEN campagne, hier een positieve boost aan heeft gegeven.

• RUG (Rijksuniversiteit Groningen): Martijn Blikmans-Middel presenteerde hoe binnen RUG de samenwerking tussen de bibliotheek en ESI (Educational Support and Innovation) tot stand is gekomen. De verschillen in expertise maakten de samenwerking noodzakelijk. De technische kennis van wat is OER en waar kan ik het vinden/delen lag bij de UB maar het hoe en waarom van OER kon goed ondersteund worden vanuit ESI. Inmiddels is een interne workshop voor docenten al meer dan 16x gegeven! Vanuit de WUR gaven ze aan ook gebruik te hebben gemaakt van een deel van de slides van die workshop voor hun eigen interne train-de-trainer sessie! Een mooi voorbeeld van practice what you preach.

• UU (Universiteit Utrecht): Sven Raeymaekers vertelde over hoe Open Education onderdeel wordt van het nieuwe onderwijs model van de UU. Ook maken ze bij de UU een duidelijke keuze dat docenten alleen ondersteund worden bij maken en bewerken en niet bij vinden en hergebruiken. Sven benadrukte dat het een uitdaging is om hergebruik te stimuleren en het vuur en passie bij docenten te behouden en stimuleren. Het is een cyclus van top down – bottom up stimulatie welke wisselend nodig zijn. Bij de UU is nu een top down impuls nodig.

Onderstaand de presentaties van WUR en RUG:

Presentatie Themamiddag B-OOO - CTL & library - WUR
Presentatie themamiddag B-OOO - CTL & UB - RUG

Dialoog en verdieping
Na een korte theepauze werd er onder begeleiding van Nicolien Schmaal (WUR) plenair gediscussieerd over de kansen en uitdagingen in de samenwerking tussen bibliotheek en CTL. Men was het er over eens dat een samenwerking op basis van “weten elkaar te vinden” niet voldoende is. De deelnemers benoemden o.a. het belang van wederzijds begrip van elkaars expertise en taalgebruik, gedeeld eigenaarschap en centrale beleidsverankering.

Enkele uitdagingen welke werden benoemd:

• Er wordt te snel en makkelijk over de expertise van de bibliotheek gestapt en dat de rol als partner voor het onderwijs wordt onderschat.
• Een CTL te organiseren in een decentrale organisatie
• Behoefte aan voldoende open education experts met expertise
• Dat de bezuinigingen limiterend zijn voor dit onderwerp
• Dat afdelingen eigen eilandjes kunnen zijn die op ander beleid varen en onderdeel zijn van verschillende organisatieonderdelen
• Dat het voor docenten niet voldoende zichtbaar is dat er vanuit een CTL/bibliotheek veel ondersteuning is om hen te helpen.
• Dat het belangrijk is dat de bestuurslaag het belang in ziet van het onderwerp en dit top-down uitdraagt

Een paar (soms out-of-the-box) ideeën om de volgende stappen te zetten waren onder andere:

• Bestuurders komen elkaar regelmatig formeel of informeel (borrels) tegen. Zet de bestuurder van een instelling waar het goed gaat in voor de instelling waar het nog niet lukt.
• Professionalisering materiaal ontwikkelen en uitwisselen.
• Goede voorbeelden om elkaar te inspireren zoals die tijdens de themamiddag.
• Een snuffelstage doen binnen je eigen instelling bij een andere afdeling.
• Een inloop borrel organiseren voor docenten voor uitwisseling wat gaat goed en wat niet.

Vervolgactiviteiten en afsluiting
Binnen de werkgroep B-OOO gaan we kijken of en hoe we op sommige initiatieven vervolg kunnen geven. Een aantal van de genoemde initiatieven zijn ook meteen al zelf op te pakken binnen je instelling. En zoek vooral ook contact op met elkaar.

Dank!
De werkgroep bedankt alle sprekers en deelnemers voor hun waardevolle bijdragen en kijkt uit naar verdere samenwerking in de toekomst. Wil je op de hoogte blijven van vervolgstappen of aansluiten bij de werkgroep? Neem dan contact op met Brenda Lems via b.y.lems@hr.nl

Op 17 april 2025 vertelden Inge Donkervoort van DLearning en Matilda Rizopulos van ROC van Amsterdam-Flevoland/Npuls wat je met de opensource auteurstool Xerte kunt doen en hoe je krachtig en aantrekkelijk leermateriaal kunt creëren, hergebruiken en delen.

Met Xerte maak je interactief digitaal (open) leermateriaal. Bijvoorbeeld complete e-learningmodules, digitale escape rooms en interactieve woordtrainers. Klinkt dat interessant? Tijdens dit webinar ontdek je de mogelijkheden van Xerte voor het maken van interactief (open) leermateriaal.

In de sessie kwamen de volgende zaken aan bod:
- Inzicht in de mogelijkheden van Xerte als open-source auteurstool.
- Inspirerende voorbeelden van interactief leermateriaal uit verschillende onderwijsinstellingen.
- Praktische tips over hoe jij met Xerte aan de slag kunt, zelfs als je instelling nog geen Xerte-omgeving heeft.
- Antwoorden op jouw vragen over het maken van digitaal leermateriaal met Xerte.

Een verslag vind je op de community edusources
Ook is er een opname van het webinar en zijn de slides van de presentatie beschikbaar

Donderdag 26 september organiseerde de werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs de Themamiddag Versterken van de relatie tussen bibliotheek en Center for Teaching and Learning (CTL) voor open leermaterialen.

We begonnen om half 1 met een netwerklunch, waar alle deelnemers al veel kennis deelden en informatie uitwisselden. Brenda Lems opende de themamiddag met een korte terugblik op de online bijeenkomst over dit thema van november 2023. De terugkoppeling van die bijeenkomst is te vinden op de website van de werkgroep.

Npuls-collega's Nynke Kruiderink (projectleider), Aukje Leufkens (aanvoerder) van de Kennishub Leren & Innoveren een presentatie gaven over CTL's en de subsidieregeling.

Tip: Binnen een CTL past de rol van kennismakelaar. Zorg dat je als bibliotheek in een multidisciplinair team aansluit bij dit thema (bijv. aansluiting met IT-board bij universiteiten). De Kennishub is met alle Npuls-themalijnen verbonden en kijkt per jaar welke thema's voorrang krijgen.

Presentatie CTL bij B-OOO 26 september 2024

Sylvia Moes werkt voor SURF en Npuls Digitale leermaterialen en was voorheen werkzaam bij de VU Amsterdam. Daar nam zij samen met Arjan Schalken initiatief tot het opzetten van een Center for Teaching and Learning (CELL, later VU Education Lab). Ter inspiratie vertelde ze over hun aanpak. Belangrijkste reden voor dit initiatief was dat je elkaar kunt versterken door krachten te bundelen.

Presentatie versterken relatie bibliotheek en CTL voor open leermaterialen

De rest van de middag inventariseerden we de stand van zaken m.b.t. exptertise en samenwerking rondom open leermaterialen en onderwijsontwerp. Ook deelden we de succesfactoren en beperkingen m.b.t. samenwerking tussen bibliotheek en CTL. Meerwaarde van de bibliotheek zit hem in het mogelijk ontzorgen van de docenten bij het vinden en delen van hun materialen en het juist gebruik ervan (toegang, licenties, auteursrechten)

Er is bij de meeste instellingen nog geen formele samenwerking, dus het was fijn om met elkaar van gedachten te wisselen over wat er nodig is om deze samenwerking te formaliseren en automatiseren. Vervolgactiviteiten vanuit de werkgroep zijn gewenst, met name wat betreft visie op onderwijsondersteuning en nog meer kennisdeling en -uitwisseling.

De praatplaat digitale leermaterialen kan als leidraad dienen voor het gesprek tussen CLT/Onderwijs/Bibliotheek

Bron: https://www.surf.nl/files/2023-05/praatplaat-surf-3_0-ccby-hires.jpg

Veel dank aan de organisatie, presentatoren en deelnemers. Wordt vervolgd!

Op 6 februari deelden Irma van Houts en Robert Benjamins van HAN University of Applied Sciences hun ervaringen met het ontwikkelen van de e-learning Informatievaardigheden binnen de HAN.

Aan de hand van de HAN-leermaterialencyclus liep Robert alle stappen door die kwamen kijken bij het ontwikkelen van de e-learning Informatievaardigheden. Het is een proces dat vraagt om goede voorbereiding, samenwerking en voortdurende verbetering. Maar door de juiste stappen te volgen en gebruik te maken van beschikbare tools en expertise, kan iedereen effectieve e-learningmodules ontwikkelen.

Een uitgebreid verslag vind je op Community edusources

Download de slides van de presentatie

Op 21 november 2024 organiseerden Mariska Schouten (Hogeschool Rotterdam) en Elles Schaaphok (Hogeschool Windesheim) een online workshop over open leermaterialen. Steeds meer hoger onderwijsinstellingen zetten zich in voor het ontwikkelen en hergebruiken van open leermaterialen, maar missen vaak structurele ondersteuning. Bibliotheken kunnen hierin een cruciale rol spelen door hun medewerkers verder te professionaliseren. 

Aanpak Hogeschool Rotterdam: 

• Wiki Open Leermaterialen: Ontwikkeld om ondersteuning te bieden, ondanks het ontbreken van beleid. 
• Subteam Open Leermaterialen: Sinds januari 2024 actief, met vertegenwoordiging vanuit verschillende functierollen. 
• Regeling OpenUp: Deelname om het gebruik van digitale open leermaterialen te stimuleren. 

Aanpak Hogeschool Windesheim: 

• Professionaliseringsreis: Begonnen met een klein contentteam en samenwerking met verschillende afdelingen. 
• Nieuwe Mindset: Van denken in collecties naar denken in leermaterialen. 
  Praktische Voorbeelden: 
• Integrale Samenwerking: Het hele team werkt samen aan kennisclips en LibGuides. 
• Gewoon Doen: Start klein en leer onderweg. 
• Focus op Impact: Samenwerking met docenten en onderzoekers leidt tot concrete verbeteringen, zoals de ontwikkeling van een open textbook. 

 Inspiratie, praktische tips en bronnen 

• De webpagina over open onderwijs van Hogeschool Rotterdam biedt docenten o.a. een wiki en uitgebreide informatie over open onderwijs. 
• Rol contentmanagers van Hogeschool Windesheim: advies en ondersteuning bij de toegang tot onderwijsmaterialen (voor docenten). 
• Libguide Onderwijsmaterialen (voor docenten) van Hogeschool Windesheim wordt ingezet bij Basiskwalificatie Didactische Bekwaamheid (BDB). 
• De Infographic ‘Open leermaterialen organiseren in je instelling’ wordt ingezet als hulpmiddel om de aanpak rond open leermaterialen te visualiseren bij Windesheim. Neem het onderwerp van ondersteuning bij open leermaterialen mee in de ontwikkelgesprekken van medewerkers!   

Meer zien? De workshop is terug te kijken via Mediasite en de presentatie is ook beschikbaar. 

Jeroen Bos en Monique Schoutsen van de Radboud Unversiteit deelden hun best practices in de zoektocht naar open leermaterialen van Nijmeegse docenten.

Vanuit het perspectief van de ondersteuner vertelden ze hoe ze in 2023 aan de slag zijn gegaan met edusources. Over de successen, maar ook tegenslagen die ze ervaren hebben. Hoe ze docenten benaderden en meekregen in het vormen van een vakcommunity. En zelfs studentenbijdragen vonden en via edusources vindbaar maakten.

Werken met open leermaterialen betekent ook de samenwerking opzoeken. Binnen én buiten de eigen instelling. Bijvoorbeeld in de creatie van open tekstboeken. Dit jaar startte Nijmegen een pilot om dit voor Radboud-docenten mogelijk te maken. Tijdens deze pilot trekken Radboud University Press en University of Groningen Press gezamenlijk op. Ook hier hebben Monique en Jeroen over gesproken.

Presentatie 'Hoe open je de schatkist?'

De werkgroepen information literacy en Bibliotheken, open en online onderwijs hebben op 31 mei een interactieve workshop verzorgd "Inspiratiewiel Information Literacy", verzorgd door Harrie van der Meer en Sylvia Moes. Hieronder vind je een terugblik op deze workshop.

Doel

Het doel van de workshop was om gezamenlijk en gericht samen te werken aan creatie van nieuwe opdrachten en leermaterialen. Deze leermaterialen worden ontsloten in de omgeving van Wikiwijs. Wikiwijs is een platform dat gratis en open toegankelijk is, zodat iedereen die informatievaardigheden verzorgd bij kan dragen aan de ontwikkeling van content, maar ook content op (modulaire en) eenvoudige wijze kan hergebruiken, of aanpassen naar eigen behoefte.

De opzet van de workshop

Tijdens deze workshop hebben we AI ingezet om werkvormen en opdrachten te maken die aansluiten bij de leerdoelen die zijn opgenomen in de vakvocabulaire (in dit geval Information Literacy). De volgende vragen kwamen uitvoerig aan bod:

• Welke leermaterialen bepaalde leerdoelen het beste ondersteunen. 
• Hoe deze passen binnen het onderwijsontwerp van informatievaardigheid.
• Hoe je AI kunt inzetten voor het ontwerpen van interactieve werkvormen.

Een aantal aansprekende voorbeelden van het inzetten van een mix van leermaterialen in het onderwijs werd afgewisseld met opdrachten. Een van die opdrachten was het verbeteren van een AI-prompt om te komen tot een zo interessant mogelijke informatievaardigheidsopdracht.

Onderdeel van de workshop was ook de introductie van een "inspiratiewiel Information Literacy leermaterialen". Dit wiel combineert per facet van de IL taxonomie een leeruitkomst, het leerniveau en het type leermateriaal en genereert op basis hiervan met hulp van GenAI inspirerende opdrachten en werkvormen. Het inspiratiewiel is nog in ontwikkeling, de eerste reacties tijdens de workshop waren positief. Al met al een interessante middag met levendige discussies.

Naar grote waarschijnlijkheid zal de workshop in het najaar worden herhaald.

Presentatie van de workshop

Op 29 mei 2024 vond een inspirerende themabijeenkomst plaats over edusources. SURF presenteerde de laatste ontwikkelingen en deelde de plannen voor de toekomst.

Sylvia Moes, adviseur open leermaterialen & innovatiemanager onderwijs, gaf een uitgebreide presentatie over edusources en de ontwikkelingen sinds de start in 2017.

Linda Le Grand, expert open leermaterialen, gaf achtergronden over hoe het zoeken in edusources werkt en vertelde over de plannen voor het optimaliseren ervan.

Daarna was er ruimte om ervaringen te delen en in gesprek te gaan.

In drie breakout rooms spraken we over de organisatie en het beheer van edusources binnen de instellingen. Er is een duidelijke behoefte aan gezamenlijke richtlijnen voor het ontsluiten en hergebruik van verschillende typen leermaterialen. Dit omvat ook kwaliteitskeurmerken voor materialen om hergebruik te stimuleren. En ook docenten hebben behoefte aan concrete, toepasbare richtlijnen om ze enthousiast te maken en hen te helpen bij het delen en hergebruiken van leermaterialen.

Kwaliteit waarborgen

Het up-to-date houden van leermaterialen is een uitdaging. Wanneer leermateriaal verouderd is kan per materiaal en vakgebied verschillen. Een notificatie wanneer materiaal al een tijd op edusources staat, zou nuttig zijn om de kwaliteit van de leermaterialen te verbeteren. Een ander idee om de kwaliteit te borgen is het opstellen van kwaliteitskeurmerken in samenwerking met verschillende onderwijsinstellingen en vakcommunities.

Technische ondersteuning

Er is ook behoefte aan technische ondersteuning bij het voorzien van leermaterialen van metadata. En aan gestandaardiseerde richtlijnen voor het invoeren en beheren van leermaterialen. Functioneel beheerders ervaren soms technische beperkingen bij het aanpassen van labels en eigenaren. Dat kan te maken hebben met de keuzes die instellingen maken bij het inrichten van het systeem, maar het is een punt dat we zeker meenemen.

Naar aanleiding van de landelijke ontwikkelingen rondom Npuls en CTL organiseerde Werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs deze online bijeenkomst op 9 november jl. Doelgroep: bibliotheekmedewerkers die docenten ondersteunen binnen HBO en WO.

Eén van de ambities van Npuls is dat in 2030 alle deelnemende instellingen in het mbo, hbo en wo een Center for Teaching & Learning (CTL) hebben opgezet of doorontwikkeld. We zien daarin een rol voor de bibliotheek, met name rond open leermaterialen. Tijdens deze bijeenkomst gingen we er nader op in en over in gesprek.

Programma:

• Korte introductie over Npuls en CTL's
• Praktijkvoorbeeld VU (Cees van Gent)
• Uitwisseling van kennis en ervaringen van de deelnemers bij bestaande CTL's of bij CTL's in oprichting - welke activiteiten pak je op vanuit de bibliotheek
• In kaart brengen van benodigde skills en vaardigheden

Op 16 januari 2023 werd een workshop georganiseerd waarbij Leontien van Rossum, Robert Schuwer en Syliva Moes ingaan op het vraagstuk hoe de relevantie, kwaliteit en onderhoud van open leermaterialen verzorgd kunnen worden. Met nadruk op verduurzamingsstrategieen die je kunt inzetten voor, tijdens de en na afloop van een project of samenwerkingsverband.

Slides Verduurzamen inzet en publicatie van open leermaterialen »

Eind 2020 is vanuit de werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs een kennismakingsworkshop OER georganiseerd. Daaruit bleek o.a. behoefte aan verdieping van/discussie over de gekozen definities. Daaraan is aandacht besteed tijdens de workshop op 2 december 2022.

Hogeschool Rotterdam heeft een Wikiwijspagina ingericht met definities over open Leermaterialen. Tijdens de workshop zijn de (gekozen) definities toegelicht en is feedback opgehaald van de deelnemers, zodat zaken verder aangescherpt kunnen worden en deze pagina ingezet kan worden bij ondersteuning in het onderwijs aan docenten.

Wat houdt het in om als bibliotheek te ondersteunen bij open delen en hoe ver moeten we daarin gaan? Deze vraag stond centraal tijdens een themamiddag georganiseerd door de SHB/UKB werkgroepen Information Literacy en Bibliotheken en Open en Online Onderwijs op donderdag 10 december 2022.

Het verslag hiervan is te vinden bij de Terugblik op evenementen van Information Literacy

Op 4 november 2022 hebben 35 deelnemers de workshop bijgewoond die is georganiseerd vanuit SURF en de werkgroep B-OOO.

De workshop bestond uit 2 delen:

• uitleg over verzamelingen en collecties
• demonstratie hoe collecites en verzamelingen kunnen worden opgebouwd
• en een werksessie

Er zijn van het eerste deel video-opnames gemaakt.

Daarnaast is er een wikiwijspagina ingericht waarop alle materialen terug te vinden zijn zoals powerpointslides, instructiematerialen, richtljnen voor het samenstellen van collecties en verzamelingen plus handleiding.

Wat is de meerwaarde van OER voor het onderwijs op basis van wetenschappelijke publicaties en eigen ervaringen?

Deze vraag stond centraal tijdens het webinar Impact OER georganiseerd door de SHB/UKB/SURF-werkgroep Bibliotheken en Open en Online Onderwijs op 30 april 2021.

Na een korte opening door Sylvia Moes (innovatiemanager bij VU Amsterdam en voorzitter van de werkgroep) waren er presentaties door Jeroen Bos (open access offices Radboud Unversiteit) en Robert Schuwer (lector Open Educational Resources bij Fontys Hogeschool).

Aan het eind de resultaten van de breakoutsessies.

Presentatie Jeroen Bos

Tijdens deze wetenschappelijke literatuurschouw over de impact van OER op het onderwijs kwam het volgende aan de orde:

• Hoe meet je impact?
• Waar vind je literatuur over impact OER?
• Resultaten

Belangrijke links:

• The OER Knowledge Cloud
• The Review Project (John Hilton III)
• Overzicht van onderzoek naar student efficacy en pereceptie van OER in het onderwijs (gepubliceerd tussen 2015 en 2018) (open access beschikbaar)

Presentatie 'Impact van OER literatuur' »

Presentatie Robert Schuwer

Tijdens deze presentatie kwam aan de orde:

• Waar hebben we het over?
• Welke meerwaarde van OER is er?
• Hoe ondersteun je daarbij vanuit de bibliotheek?

Verder sprak Robert over de OER World Map waar je voorbeelden van policies en andere praktijken rond OER kunt vinden.

Presentatie 'Meerwaarde OER voor het onderwijs' »

Padlet resultaten van de breakoutsessies »